قنات های رها شده؛ عامل فرونشست زمین در تهران / لزوم پایدارسازی ساختگاه پایتخت

عصر دیروز (شنبه) به دلیل فرونشست آسفالت در قسمتی از بزرگراه شهید باکری در مسیر شمال به جنوب حوالی پل آیت الله کاشانی، با حجم بالای ترافیک خودروها در این محدوده مواجه شدیم. حادثه ای که مشابه آن در ماه ها و سال های گذشته در مناطق مختلف پایتخت رخ داد.

در این زمینه «علی بیت اللهی» عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی افزود: در یک سال گذشته، این پنجمین مورد از رخداد فرونشست در پایتخت است که مستندسازی شده است و شاید فرونشست های خفیف تری هم اتفاق افتاده که مطلع نشدیم.

وی بیان داشت: به طور کلی ساختگاه تهران، یعنی زمین خاکی که زیر ساختمان ها و معابر است، ساختگاهی ناپایدار و نا ایمن است.

بیت اللهی دلیل این موضوع را رشد ناگهانی پایتخت عنوان کرد و گفت: امروز شاهدیم مناطقی که در دهه های گذشته سکونتگاه نبودند، به بافت شهری الحاق شدند و شهری بزرگ را به وجود آوردند که تا ارتفاع یک هزار و 800 متری آن نیز ساخت و ساز انجام شده است.

وی خاطرنشان کرد: نیمه شمالی تهران حالت کوهپایه ای داشته و از گذشته رشته قنات هایی در آنجا وجود داشت که به باغات جنوب شهر و شهر ری منتهی می شد، این تونل های زیرسطحی یا قنات ها از دیرباز وظیفه انتقال آب را بر عهده داشتند که هر یک از آنها دارای شناسنامه و صاحب بودند و مسائل حقوقی خاص خود را داشتند.

رئیس زلزله شناسی مهندسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار داشت: در اراضی که قنات ها به آنها منتهی می شد، امروز ساختمان های متعدد ساخته شده است، اما این قنات ها و میله قنات ها رها شده اند و هر از گاهی شاهدیم با یک بارندگی یا نفوذ آب به زیر سطح، فروریزش های سطحی را در معابر و حتی ساختمان ها موجب می شوند که یک نمونه آن را در هفته های گذشته در شمال شهر و در پارکینگ یکی از ساختمان ها شاهد بودیم.

وی تصریح کرد: اینها علائم عدم توجه جدی در ساخت و سازها به ساختگاه تهران و عدم پایدارسازی این عوارض زیرسطحی است.

بیت اللهی پیش بینی کرد در آینده شاهد اتفاقاتی بیشتر از این دست در سطح تهران باشیم، زیرا در گودبرداری ها و ساختمان سازی هایی که انجام می شود، رگه های آب به صورت سرگردان رها می شود که خود سبب آب شستگی یا ایجاد تونل می شود و پس از آن در اثر بروز ارتعاشات محیطی، ریزش هایی را شاهدیم که باید گفت خوش شانس بوده ایم که تاکنون این حوادث با تلفات جانی همراه نشده است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی یادآور شد: از اواسط دهه 90 که این موارد گزارش و مستندسازی شده است، شاهدیم هر روز به تعداد این حوادث اضافه می شود.

وی در بیان راهکارهای رفع این مشکل، گفت: باید قنات های یاد شده هر چه سریعتر از نظر حقوقی تعیین تکلیف شود؛ این رشته قنات ها نسق و مالکیت مشخص دارند و در اداره ثبت اسناد، دفتر قنات وجود دارد که شناسنامه و مالک هر یک از این قنوات در آن مشخص است، اما در عمل حتی نوادگان مالکان این قنات ها امروز نیستند و بنابراین رها شده هستند و لذا صیانت، رسیدگی، ترمیم و نگهداری نمی شوند.

بیت اللهی اظهار داشت: مطابق تصاویر هوایی که از دهه 30 شمسی باقی مانده است، از شرق به غرب تهران هر 500 متر یک رشته قنات وجود دارد که طول کلی این رشته قنات ها 550 کیلومتر است و علاوه بر آن 50 هزار میله چاه قنات شناسایی شده است.

وی افزود: همچنین تخمین زده می شود که همین تعداد قنات های مخفی مدفون شده و شناسایی نشده در تهران داشته باشیم که امروز آثار آنها از بین رفته است.

عضو هیات علمی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح کرد: مهمترین اقدام با هدف ترمیم و پایدارسازی ساختگاه کلی شهر تهران، تعیین تکلیف این قنات هاست و پیشنهاد می شود در این زمینه مسئولیتی به شهرداری سپرده شود.

وی همچنین در خصوص مناطق نیمه جنوبی تهران، گفت: در این مناطق که حالت شهری، هموار و دشتگون دارد، اغلب افت سطح آب زیرزمینی منجر به فرونشست می شود.

بیت اللهی ادامه داد: زیرساخت تهران و ساختگاه آبرفتی و خاکی تهران مستعد بروز چنین حوادثی است. بنابراین چنانچه این رخدادها در اوج ترافیک به وقوع بپیوندد احتمال مخاطرات را چندین برابر می کند؛ بنابراین اسکن زیرسطحی آبرفت های تهران تا حدود ضخامت 30 متری ضرورت دارد.

وی با تاکید بر اینکه اقدامات مهندسی برای جلوگیری از فروریزش ها موثر و امکانپذیر است، تاکید کرد: ضرورت دارد تا انجام فعالیت های مهندسی برای کاهش مخاطرات فروریزش ها و فرونشست ها در برنامه شهرداری تهران و دولت قرار بگیرد.