مرزبندی محدودکننده شهری علی رغم افزایش جمعیت کلانشهر ها

در سال های اخیر، مساحت کلانشهرها تغییری نکرده است. درحالی که براساس سند آمایش سرزمینی تنها یک درصد از مساحت کشور تاکنون برای سکونت مورد استفاده قرار گرفته است. کافی است در شب سوار هواپیما شویم و حجم تراکم نور منازل را در شهرهای کشور ببینیم. درست یک انفجار نور تو در تو و در هم که به یکباره تمام می شود.

انگار یک الزام نانوشته ای شکل گرفته که حتماً باید شهرها در همان محدوده مرزی شکل بگیرند و اگر افرادی خارج از آن سکنی کنند؛ حاشیه نشین شوند. به قدری به این مرزها توجه داریم که 30 سال است قبول کرده ایم، شهرها و شهرک های اقماری کنار شهرها بسازیم؛ اما همان شهرها را وسعت ندهیم.

مرز بندی شهری مانع از توسعه زمینی شهرها

درحالی که رساندن امکانات به امتداد شهرها بسیار راحت تر و کم هزینه تر از رساندن همان امکانات به شهرهای تازه است. ایران وسیع است، چرا خود را محدود کنیم؟ به قدری به تراکم عادت کرده ایم که همان شهرهای تازه را نیز عمودی می سازیم و به کل فراموش کرده ایم ایران کشوری وسیع است و خداوند با بخشندگی زیاد به ما زمین قابل سکونت عطا کرده است.

به بیان دقیق تر از 165 میلیون هکتار مساحت کشور، تنها یک میلیون هکتار آن سهم اراضی شهری و روستایی شده است. مرکز پژوهش های مجلس گزارشی در این زمینه دارد که نشان می دهد؛ ظرفیت توسعه سکونت گاه های شهری کشور در حدود 43 هزار و 624 کیلومتر مربع یا معادل 4 میلیون و 362 هزار و 400 هکتار است. یعنی معادل 2.69 درصد از اراضی کشور.

در افکار بسیاری از شهروندان ایرانی این گونه نقش بسته که کلان شهر تهران بسیار بزرگ است و دیگر نمی توان آن را گسترش داد. به این دسته از افراد می توان باید پاسخ داد؛ خیر. کافی است تهران را با شهر پاریس از نظر مساحت مقایسه کنیم و ببینیم پایتخت ایران بسیار کوچک تر از پایتخت فرانسه است. به بیان جزئی تر کلانشهر پاریس مساحتی بالغ بر 18 هزار و 941 کیلومتر دارد، درحالی که کلانشهر تهران تنها مساحتی بالغ بر 9 هزار و 500 کیلومتر مربع را دارا است. راه حل اساسی معضل مسکن کشور همان اضافه کردن به محدوده شهرها و توسعه افقی است. فرهاد بیضایی کارشناس مسکن در خصوص توسعه افقی شهرهای کشور عنوان کرد: «مساله تراکم یا عدم تراکم یا افزایش محدوده شهرها نه یک ملاک مثبت است و نه یک ملاک منفی است.

محدوده شهری فقط روی نقشه باشد

این امر بسته به نیاز هر منطقه و هر جایی که امکان پذیر است؛ می تواند متفاوت باشد. به بیان دیگر، هر جایی که امکان توسعه باشد می توان آن را ایجاد کرد و در هر جایی که دچار محدودیت هستیم؛ باید از مساله افزایش محدوده شهری جلوگیری کرد. باید توجه کرد که پهنه کشور ایران در مقایسه با کشورهای اروپایی یک پهنه بیابانی است که خیلی ارزش زیست محیطی و کشاورزی بالایی ندارد. اکثر کشور در این وضعیت است و در این جاها می توان محدوده شهرها را افزایش داد.»

لزوم توجه به برنامه ریزی و آمایش سرزمینی البته که با توسعه هر شهر مقصود حاصل نمی شود و باید دولت و صاحبان اجرایی این امر به توزیع جمعیت نیز توجه کافی را داشته باشند.

بیضایی در این خصوص گفت: «مهمتر از توسعه شهرها و حریم آن ها مساله توزیع مناسب جمعیت در پهنه کشور و اهمیت آن است. به عنوان مثال در شهرهای جنوبی کشور که تقریباً 2 هزار کیلومتر مربع سطح آبی دارد؛ تنها حدود 3 میلیون نفر در این پهنه وسیع ساکن هستند. دولت باید برای جاهایی که امکان سرمایه گذاری دارد؛ برنامه ریزی کند تا در این مکان ها توزیع جمعیت بهتری انجام شود. در این فضاها امکان سرمایه گذاری اقتصادی، ایجاد اشتغال و رشد اقتصادی وجود دارد و با یک برنامه درست و توزیع مناسب جمعیت می توان از این فرصت ها نیز بهترین استفاده را کرد.» به طبع هر طرح و نظر دقیق اگر با یک برنامه ریزی درست و جامع همراه نباشد؛ با شکست مواجه است.

وقتی زمین هست چرا ساخت و سازهای عمودی؟

این کارشناس مسکن با تاکید بر این موضوع ادامه داد: «با یک برنامه ریزی کاربردی و یک طرح آمایش منطقه ای می توان، جمعیت را بر مبنای موقعیت های اقتصادی هر منطقه کرد.» شهر وسیع تر، تعداد خانه ویلایی بیشتر نکته مهم دیگری که با وسعت شهرهای کشور ایجاد می شود؛ فاصله گرفتن از ساخت و سازهای عمودی است. یکی از دلایلی که امروز باعث شده شهرها در انحصار آپارتمان ها و برج ها قرار بگیرند؛ نبود زمین برای ساخت و ساز است. در حالی که همانطور که پیش تر بیان شد؛ ایران کشوری وسیع است و تنها از یک درصد ظرفیت خود برای ساخت شهر و روستا استفاده کرده است.

اگر دست از این محدود کردن های شهری برداشته شود؛ به راحتی می توان خانه های ویلایی و سبک معماری ایرانی را جایگزین ساخت و سازهای عمودی کرد. بیضایی درباره مشکلات ساخت و سازهای عمودی اظهار کرد: «با توجه به اینکه بیشتر زمین های کشور بیابانی و بلااستفاده هستند؛ مشکلی در زمینه استفاده از آن وجود ندارد. زمانی که قیمت زمین از ساخت کم شود خود عاملی خواهد شد تا هزینه های مسکن کاهش پیدا کند. همچنین، باید توجه کرد که ایران یک کشور زلزله خیز است و هرچه تراکم آن کم شود و خانه ها به صورت تک طبقه یا دو طبقه ساخته شوند؛ مقاومت آن ها نیز بیشتر خواهد شد.»