عملکرد 15 ساله نوسازی بافت فرسوده روستایی / تشدید خطر بلایای طبیعی زیر سایه عملکرد دستگاه‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصاد خبرگزاری فارس، براساس گزارش برنامه عمران ملل متحد «UNDP» ایران یکی از سانحه‌خیزترین کشورهای جهان محسوب می‌شود و همواره مخاطرات طبیعی نظیر سیل، طوفان، رانش زمین و از همه مهم‌تر زلزله، هر ساله بسیاری از سکونت‌گاه‌های ایران را به ویژه در مناطق روستایی تهدید می‌کند.

به عنوان مثال از نظر زلزله‌خیزی تقریباً در مقاطع 5 تا 7 سال یک بار در ایران شاهد وقوع زلزله با بزرگی 6 تا 7 درجه در مقیاس ریشتر و بعضا زلزله‌های بزرگ مقیاس‌تر هستیم. بر همین اساس و بنابر مطالعات زمین‌شناختی حدود 97 درصد از شهرها و روستاهای کشور ما در معرض خطرات ناشی از وقوع زلزله می‌باشد.

یکی از بزرگترین قربانی‌های پدیده زلزله در کشور، واحدهای مسکونی فرسوده است که مقاومت لازم در مقابل تنش‌های دینامیکی ناشی از زلزله‌ را ندارند.

بر اساس مشاهدات عینی از زلزله‌های کشور، قالب خرابی‌های بافت مسکونی شهری و روستایی مرتبط با بافت فرسوده است و این پدیده سبب وقوع خرابی گسترده در روستاهای کشور می‌شود. در همین خصوص اقبال شاکری، عضو کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی در بازدید از آخرین زلزله کشور در منطقه سی‌سخت، گفت:«قالب خرابی بافت روستایی بر اثر زلزله ناشی از واحدهای مسکونی فرسوده بود و در واحدهای مسکونی روستایی که نوسازی و بهسازی شده بود، تخریب جزئی شکل گرفته بود.»

بر این مبنا، وجود واحدهای مسکونی روستایی فرسوده در پهنای کشور و مقایسه آن با مقیاس وقوع زلزله در ایران بیانگر آن است که همواره خطری بالقوه جان و مال روستانشینان را تهدید می‌کند.

تکلیف بنیاد مسکن برای نوسازی سالانه 200 هزار مسکن روستایی فرسوده

در همین راستا و به منظور مقابله با تخریب واحدهای مسکونی روستایی فرسوده ناشی از مخاطرات طبیعی، طرح بهسازی مسکن روستایی از سال 1374 با هدف بهبود کیفیت مسکن و بافت روستایی و ارتقاء سطح ایمنی، بهداشتی، رفاه و آسایش مسکن روستایی آغاز گردید.

این مسئله به منظور تسریع در روند اجرای بهسازی مسکن روستایی در قالب طرح ویژه بهسازی مسکن روستایی همراه با تامین منابع مالی از منابع داخلی بانکی با تسهیلات ساخت مسکن در سال 1384 در هیأت دولت مطرح شده و به تصویب رسید و وظیفه این طرح ویژه بر عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی گذاشته شد.

بر اساس این تصویب‌نامه، ساخت سالانه 200 هزار واحد مسکونی را به منظور اتمام دوره وجود واحدهای مسکونی فرسوده در بافت روستایی هدف گرفته بود. هرچند در برخی از سال‌ها به دلیل افزایش اهمیت نوسازی و بهسازی بافت فرسوده، تعداد واحدهای تکلیف شده به مجری طرح بهسازی مسکن روستایی از 200 هزار واحد مسکونی فراتر می‌رفت.

برای مثال در سال‌های 1386، 1388، 1389، 1391 واحدهای مسکونی فرسوده که باید توسط مجری نوسازی می‌شدند، به ترتیب، 299 هزار واحد، 213 هزار واحد، 400 هزار واحد و 255 هزار واحد مسکونی بوده است.

به استناد جزئیات این طرح، مدیریت ساخت، نظارت و پیگیری، مشارکت در تهیه طرح‌‎ها و تصمیم‌گیری‌ها به عهده مردم بود و از سوی دیگر، ارائه تسهیلات بانکی کم‌ بهره، هدایت‌های فنی،تهیه طرح‌های شهری و در نهایت نظارت فنی نیز وظیفه دولت و بنیاد مسکن به حساب می‌آمد.

40 درصد از تکلیف نوسازی بافت فرسوده روستایی روی زمین ماند

در همین ارتباط توجه به عملکرد بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در طول اجرای 15 ساله طرح ویژۀ بهسازی بافت فرسوده روستایی بیانگر آن است که این نهاد انقلابی مجموعا تنها 65 درصد از تعهدات خود را به مرحله اجرای پی رسانده و 60 درصد از واحدهای مسکونی تکلیف شده در قانون به مرحله اتمام ساخت رسیده‌اند.

بر اساس آمار ارائه شده از سوی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در سال‌های 1392، 1394، 1397 با وجود مصوبه قانونی مبنی بر نوسازی 200 هزار واحد مسکونی فرسوده روستایی در سال، این نهاد اقدام به بهسازی و نوسازی هیچ واحد مسکونی نکرده و عملکرد صفر را از خود به جا گذاشته است.

نوسازی و بهسازی نشدن 1 میلیون 131 هزار واحد مسکونی در طول 15 سال گذشته بر خلاف وجود تعهد قانونی در شرایطی رقم می‌خورد که تهدید زلزله هیچ‌گاه توجهی به تعهدات انجام نشده در این حوزه ندارد. در همین راستا، اسماعیل نجار، رئیس ستاد مدیریت بحران کشور با اشاره به ضرورت نوسازی و بهسازی بافت‌های فرسوده روستایی در زمان اندک گفت:« 2.5 میلیون خانه روستاهایی ناایمن و در معرض خطر در کشور وجود دارد.»

رئیس ستاد مدیریت بحران کشور در تشریح این نکته که در زلزله کرمانشاه 7817 نفر مجروح و 621 نفر جانباخته داشتیم، بیان کرد:« اگر برای بهسازی بافت‌های آن مناطق زود تر اقدام میکردیم تعداد مصدومان و جانباختگان این زلزله کاهش چشمگیری پیدا می‌کرد.»

با توجه به کم‌کاری نهادهای اجرایی در حوزه بافت فرسوده روستایی به نظر می‌رسد، سرعت بهسازی و نوسازی این مناطق در سال‌های پیش‌رو باید به نحوی تنظیم شود که 40 درصد از واحدهای بازسازی نشده در طول 15 سال اخیر نیز مورد توجه قرار گیرند.

برنامه‌ریزی به منظور تسریع فرآیند نوسازی بافت فرسوده روستایی علاوه بر کاهش مخاطرات ناشی از بلایای طبیعی می‌تواند، زمینه تحقق اصل 3، 31 و 43 قانون اساسی مبنی بر تامین مسکن متناسب به نیاز برای هر خانوار ایرانی را نیز مهیا سازد.