بلند مرتبه های تهران تاب آوری زلزله ندارند
درحالی تهران، هفتمین شهر متراکم جهان است که طبق پژوهش های انجام شده، توسعۀ عمودی و افزایش تراکم علت مستقیم کاهش تاب آوری شهر در سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی است.
زمان مطالعه 5 دقیقه
درحالی تهران، هفتمین شهر متراکم جهان است که طبق پژوهش های انجام شده، توسعه عمودی و افزایش تراکم علت مستقیم کاهش تاب آوری شهر در سوانح طبیعی و مخاطرات انسانی است. به عبارت دیگر تهران در صورت وقوع هرگونه مخاطره ای مانند زلزله و یا جنگ به شدت آسیب پذیر است. بنابراین تغییر رویکرد توسعه شهر تهران به توسعه افقی و کاهش تراکم، ضرورت دارد.
توسعه عمودی، شهرها را در برابر جنگ، گرانی، زلزله و … آسیب پذیر کرده است. همچنین عمودی سازی، تاب آوری شهرها را هم کاهش داده است. کارشناسان مسکن بر این باورند که با توسعه افقی، علاوه بر کاهش قیمت مسکن، تاب آوری شهرها در برابر مخاطرات افزایش می یابد.
«و دیگر آسمان را نخواهی دید.» این جمله ای از کتاب بیوتن نوشته رضا امیرخانی است و سرنوشت شهروندان کلان شهرهای کشور هم جز این نیست. در تهران که سر بلند کنی، آسمان پیدا نیست، به جایش آسمان خراش ها دیده می شوند. ناپدید شدن آسمان تنها حاصل آسمان خراش ها نیست. برج ها که در شهر جا خوش کردند، مشکلات یکی پس از دیگری دیده شدند. هوا آلوده شد، فضای سبز کم شد، تراکم جمعیت بالا رفت، ترافیک و گرانی هم قطعاً همراه ساختمان های بلندمرتبه هستند. همۀ این مسائل دست به دست هم دادند، تا تاب آوری شهر را کاهش دهند. شهری که تاب آوری نداشته باشد، با اولین اتفاق، زلزله، سیل، آتش سوزی و حتی جنگ بیش از آنچه که باید آسیب می بیند.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «تاب آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی»، توسعه عمودی و افزایش تراکم را علتی بر کاهش تاب آوری شهر می داند. الگوی توسعه عمودی کلان شهرهای ایران، باعث شده تا به استناد گزارش «مطالعه تطبیقی انواع تراکم جمعیتی در ایران و جهان» مرکز پژوهش های مجلس، ایران در جایگاه هفتمین کشور متراکم جهان قرار بگیرد. به عقیده کارشناسان این حوزه، شهر متراکم در برابر جنگ، سیل، زلزله و سایر مخاطرات آسیب پذیر است. یک کارشناس مسکن می گوید توسعه افقی تراکم جمعیت، آلودگی هوا و گرانی را کاهش می دهد و تاب آوری شهر افزایش می یابد. شاید بشود گفت که آینده و حیات شهرهای کشور به توسعه افقی وابسته است.
تاب آوری پایین، نتیجه عمودی سازی شهرها
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی، گزارشی با عنوان «تاب آوری شهرها و ریسک مخاطرات طبیعی» منتشر کرده است. این گزارش، تعریف تاب آوری شهر را «توانایی سیستم ها، جامعه یا اجتماعات انسانی در معرض مخاطرات برای مقابله، کاهش و ترمیم اثرات ناشی خاطرات در زمان مقرر و به روشی کارآمد که از طریق حفظ و احیای کارکردها و ساختارهای بنیادی و سیستم ها و جوامع انسانی انجام می شود.» می داند. به بیان ساده تر، تاب آوری به معنای توانایی شهر برای ادامه حیات خویش در زمان بروز بحران است. تاب آوری شهرها به دلایل مختلف کاهش می یابد. بر اساس این گزارش، مخاطرات طبیعی؛ مانند زلزله و سیل، آلودگی هوا و تراکم بالای جمعیت از علل کاهش تاب آوری شهر هست.
تراکم بالای جمعیت، آسیب های فراوانی برای شهر و شهروندان دارد. آلودگی محیط زیست، آلودگی هوا، کیفیت پایین زیست شهری، گرانی و معضلات اجتماعی از جمله آسیب های تراکم جمعیت است که در پژوهش های علمی ذکر شده است. کاهش تاب آوری شهر، از دیگر آسیب های تراکم بالای جمعیت است. گزارش مرکز پژوهش ها ذکر کرده است: «افزایش جمعیت و تراکم شهری، مدیریت ضعیف شهری، توسعه شهری برنامه ریزی نشده، کمبود زمین قابل استفاده برای شهروندان کم درآمد، ساخت وساز نامناسب، تمرکز دارایی ها و اموال اقتصادی در شهرهای بزرگ و فرسایش اکوسیستم، هفت عامل اصلی تحریک خطر در نواحی شهری هستند.» به معنای دیگر، تراکم بالای جمعیت، شهر را از نظر دفاعی در برابر بالای طبیعی و غیرطبیعی آسیب پذیر می کند.
شهر متراکم، تاب آور نیست
مرکز پژوهش های مجلس در گزارش دیگری، تراکم جمعیت تهران در هکتار را 78.52 نفر اعلام کرده است. تهران، چهارمین شهر متراکم کشور است. شهر مشهد با تراکم 106.44 نفر در هکتار متراکم ترین شهر ایران است. عمق ماجرا زمانی مشخص می شود که شهرهای ایران را با شهرهای متراکم جهان مقایسه کنیم. مشهد ششمین شهر جهان با جمعیت بالای 500 هزار نفر از لحاظ تراکم جمعیت است. تراکم مشهد بیشتر از کشور ترکیه است. درحالی که این شهر فقط 5 میلیون نفر جمعیت دارد. نکته جالب توجه این است که شهر آتلانتا در ایالت متحده آمریکا با جمعیتی برابر مشهد، فقط 7.70 نفر تراکم در هکتار دارد. چرا مشهد با 5 میلیون نفر جمعیت، ششمین شهر متراکم جهان است؟
تنها راه، افقی سازی است
سعید محمدی، کارشناس مسکن معتقد است شیوه توسعه شهرهای ایران، علت بالای تراکم است. وی توضیح داد: «شیوه توسعه شهرها دلیلی برای افزایش تراکم جمعیت است. الحاق نکردن زمین به محدوده شهرها، باعث شده است تا راهی به جز عمودی سازی باقی نماند. جمعیت شهر زیاد می شود و این جمعیت جدید به مسکن نیاز دارند. باید یک جایی برایشان خانه ساخته شود؛ اما زمینی در شهرها وجود ندارد. بنابراین بلندمرتبه سازی اتفاق افتاد. بلندمرتبه سازی و عمودی سازی آثار مخرب زیادی دارد؛ اما مهم ترین اثر منفی اش، بالا رفتن تراکم جمعیت است.»
این کارشناس مسکن افزود: «نقطه مقابل توسعه عمودی، توسعه افقی است. توسعه افقی باعث می شود فشار جمعیت کم شود و تراکم جمعیت پایین بیاید. افقی سازی علاوه بر تأثیری که بر کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی دارد، باعث می شود تاب آوری شهر بالا برود. شهر با تاب آوری بالا در برابر مخاطرات طبیعی و حتی مسائلی مانند جنگ هم آسیب پذیری کم تری دارد. بنابراین باید بگوییم افقی سازی لازمه ادامه حیات شهر است. اگر در کلان شهرهای کشور همین روند بلندمرتبه سازی ادامه پیدا کند؛ هم شهر و هم مردم از این ماجرا متضرر می شوند. پس باید شهرها توسعه افقی داشته باشند.»
بر اساس نظرات کارشناسی، مسلّم است توسعه عمودی شهرها تنها نتیجه ای که دارد، کاهش تاب آوری شهر است. راهی که تاکنون در شهرسازی ایران طی شده است، بلندمرتبه سازی و توسعه عمودی است. گزارش مرکز پژوهش ها از تاب آوری شهرها راه «کنترل جمعیت شهری به ویژه مناطق آسیب پذیر و ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی» را برای افزایش تاب آوری پیشنهاد می کند. مسیر مقابل عمودی سازی، توسعه افقی است. نتیجه توسعه افقی ایجاد توازن در بارگذاری جمعیتی و کاهش تراکم جمعیت است.
بلند مرتبه های تهران تاب آوری زلزله ندارند