آیا ظرفیت ساخت سالانه 1 میلیون مسکن در ایران وجود دارد؟

بررسی‌های نهاده‌های تولید مسکن از جمله زمین، مصالح ساختمانی و نیروی کار بیانگر آن است که ساخت 1 میلیون مسکن در سال هدفی قابل دسترس است و می‌تواند بخش مهمی از فشار معیشتی وارده به جامعه را کنترل کند.

یکشنبه 7 شهریور 1400

زمان مطالعه 9 دقیقه

عملکرد دولت تدبیر و امید در حوزه مسکن به اندازه‌ای ضعیف بود که زمینه فشار گسترده معیشتی به مردم را به وجود آورد.

کارنامه ضعیف دولت یازدهم و دوازدهم، در 2 بخش عرضه مسکن و ساماندهی تقاضای سرمایه‌ای سبب تا متوسط قیمت هر متر مربع واحد مسکونی در شهر پایتخت از حدود 3.75 میلیون تومان در سال 92 به بیش از 30 میلیون تومان در سال 99 برسد و افزایش 8 برابری را تجربه کند.

فشار سنگین تحمیل شده به مردم به دلیل نابه‌سامانی بازار مسکن سبب شد تا یکی از وعده‌های پر تکرار انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری حول مسئله مسکن تعریف شود.

از این رو رئیس جمهور منتخب مردم نیز محور وعده‌های خود را بر مسئله مسکن بنا نهاده و وعده ساخت سالانه 1 میلیون مسکن و مجموعا 4 میلیون مسکن در 4 سال را ارائه داد. این وعده که با جمله معروف «جوانان عزیز، ازدواج از شما، مسکن از ما» مطرح شد. یکی از مهمترین مطالبات روز مردم است که در صورت تحقق، زمینه ساماندهی بازار مسکن را تسهیل می‌کند و امید زیادی را به جامعه تزریق خواهد کرد.

به طور حتم بررسی وعده ساخت سالانه یک میلیون مسکن به واکاوی جزئیات بسیاری نیاز دارد و تحقق این امر نیز در صورت توجه به جزئیات امکان پذیر است.

بر این اساس بررسی جزئیات ساخت 1 میلیون مسکن در سال در قالب پرونده ویژه‌ای تحت عنوان "یک میلیون سرپناه" مورد واکاوی قرار گرفته و شرایط تحقق این وعده بزرگ مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.

در اولین قسمت از پرونده "یک میلیون سرپناه"، به بررسی جزئیات میزان نیاز سالانه مسکن با عنوان " چه تعداد خانواده در کشور مسکن ندارند؟" پرداخته شد و در دومین قسمت از این پرونده به دنبال پاسخ این مسئله هستیم که آیا ساخت 1 میلیون مسکن در سال امکان‌پذیر است؟

آیا ساخت 1 میلیون مسکن در سال امکان پذیر است؟

به گزارش فارس، ارزیابی تحقق ساخت 1 میلیون مسکن در سال همانند هر پروژه عمرانی دیگر نیازمند بررسی در حوزه‌های فنی است.

بر همین اساس در شرایطی که نهاده‌های تولید مسکن امکان ساخت سالانه 1 میلیون واحد مسکونی را فراهم کرده و از سوی دیگر روند اجرایی این پروژه در قالب بررسی تجربیات تولید انبوه در سال‌های گذشته مورد واکاوی قرار بگیرد، شرایط برای پاسخ به این سوال که آیا ساخت 1 میلیون واحد مسکونی به لحاظ فنی عملی است مهیا خواهد شد.

زمین برای ساخت چند میلیون مسکن وجود دارد؟

به طور حتم اولین و مهم‌ترین نهاده مورد نیاز به منظور تولید مسکن مسئله زمین است. به طور کلی بسیاری از مردم با نگاه به چهره کلانشهرها و ساختمان‌های بلند مرتبه واقع در این مناطق تصور می‌کنند که دیگر هیچ زمینی برای ساخت و ساز وجود نداشته و اساسا به همین علت است که بلندمرتبه‌سازی با تراکم‌های قابل توجه اوج گرفته است.

به منظور آگاهی از خطا بودن این مسئله کافی است سری به سایر شهرهای کوچک کشور بزنیم.

مطابق با آخرین بررسی های انجام شده توسط وزارت راه و شهرسازی برای بازنگری در طرح جامع مسکن، در حال حاضر در کشور ایران بیش از 11.2 میلیون نفر در 76.4 هزار هکتار بافت فرسوده شهری زندگی می کنند. بنابراین با یک برآورد حداقلی و اختصاص هر 150 متر مربع عرصه به یک واحد مسکونی، می‌توان گفت، زمین واقع شده برای حداقل 5 میلیون بافت فرسوده در مناطق شهری وجود دارد که می‌تواند بار قابل توجهی از مسئله تامین زمین را به دوش بکشد.

علاوه بر این در روستاهای کشور، سهم واحدهای مسکونی واقع در بافت فرسوده نگران کننده‌تر بوده و بر اساس اظهارات، سرپرست بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، هم اکنون بیش از 3 میلیون و 200 هزار واحد روستایی در بافت فرسوده روستایی وجود دارد. بر این اساس تجمیع آمار زمین موجود در بافت فرسوده شهری و روستایی می‌تواند برای ساخت و نوسازی حداقل 8 میلیون واحد مسکونی مورد استفاده قرار گیرد.

با وجود اینکه زمین‌های موجود در بافت فرسوده می‌تواند تامین مهمترین نهاده مسکن به منظور تحقق وعده ساخت 1 میلیون مسکن در سال را فراهم نماید اما به استناد اظهارات متولیان مسکن در وزارت راه و شهرسازی، تا انتهای سال 1399، زمین لازم برای ساخت بیشتر از 5 میلیون واحد مسکونی در محدوده‌های شهری و شهرهای جدید آماده‌سازی شده و در تامین این نهاده برای ساخت سالانه 1 میلیون مسکن امکان‌پذیر است.

صنایع ساختمانی با چند درصد ظرفیت کار می‌کنند؟

در شرایطی که زمین کافی برای تحقق وعده رئیس جمهور مهیا است، بررسی سایر مصالح ساختمانی به عنوان نهاده‌های تولید مسکن نیز باید در دستور کار قرار گیرد.

نکته قابل توجه در مسئله مصالح ساختمانی، آسیب گسترده صنایع مرتبط با این فعالیت در طول 8 سال گذشته‌است تا جایی که بسیاری از بنگاه‌های اقتصادی مرتبط با ساخت مسکن دچار آسیب گسترده شده و برای رونق گرفتن بازار ساخت و ساز لحظه شماری می‌کنند.

برای مثال، سید سعید میرعباسی، کارآفرین و صاحب یکی از معادن تولید سنگ غرب استان اصفهان با اشاره به اینکه رونق ساخت و ساز زمینه رونق رشته صنعت مرتبط با سنگ ساختمانی را مهیا می‌کند، گفت: «من به عنوان معدن‌دار بی‌صبرانه منتظر پایان رکود کمر شکن در این حوزه هستم.»

رکود سنگین در 8 سال پیاپی زمینه کاهش قابل توجه محصولات مرتبط با نهاده‌های ساختمانی را فراهم کرده و تولید کم این صنایع سبب شده تا عده‌ای تامین نهاده برای ساخت یک میلیون واحد مسکونی را غیر ممکن بدانند. بر این اساس، حبیب‌الله توسلی، فعال حوزه تجیهزات بهداشتی ساختمان با اشاره به این مسئله که اگر سری به واحدهای تولیدی فعال در سطح کشور بزنید متوجه می‌شوید که کارآفرینان این حوزه تنها با 20 درصد از توان خود فعالیت می‌کنند، گفت:« ساخت 1 میلیون واحد مسکونی تقاضای بازار حوزه تجهیزات بهداشتی را اضافه کرده و منجر به رونق این بازار می‌شود.»

در حقیقت اگر سری به بنگاه‌های اقتصادی تامین کننده نهاده‌های ساخت مسکن بزنیم متوجه می‌شویم، پتانسیل کافی برای ساخت این تعداد واحد مسکونی مهیا شده است.

برای مثال در حوزه صنعت مصالح ساختمانی، آرش الله‌وردی، عضو مجمع تولیدکنندگان شن، ماسه و مصالح ساختمانی ایران در بیان پتانسیل این حوزه برای ساخت 1 میلیون مسکن در سال گفت:« هرکسی که معتقد است، صنعت مصالح ساختمانی توان تامین نیاز ساخت 1 میلیون مسکن در سال را ندارد، سری به دپوهای عظیم موجود در کارخانه‌های فرآوری و واحدهای تولید مصالح بزند.»

از سوی دیگر حمیدرضا رستگار، رئیس اتحادیه صنف فروشندگان آهن، فولاد و فلزات استان تهران با اشاره به اینکه پتانسیل تولید آهن‌آلان 60 درصد بیشتر از نیاز مصرف کشور است، تاکید کرد:« بنده به نمایندگی از سایر همکاران فعال در صنف فروشندگان آهن و فولاد خیلی محکم اعلام می‌کنم، توانایی تامین 100 درصد آهن و فولاد به منظور ساخت 1 میلیون واحد مسکونی بدون تزریق هیچ سرمایه در گردشی در داخل کشور وجود دارد.»

توجه به اظهارات کارشناسی فعالان حوزه ساخت و ساز کشور بیانگر این مسئله است که رونق ساخت و ساز و تحقق هدف ساخت سالانه 1 میلیون واحد مسکونی نه تنها در دسترس و منطقی است بلکه این مسئله می‌تواند زمینه ایجاد اشتغال قابل توجه در این حوزه را به وجود بیاورد.

اشتغال نزدیک به 2 میلیون نفر با رونق حوزه ساخت و ساز

با آگاهی از توان فنی به منظور تامین نهاده‌های ساخت مسکن و همچنین مهیاسازی زمین، باید بدانیم آیا با این وجود، امکان اجرایی برای ساخت 1 میلیون مسکن در سال مهیا است یا خیر؟

پاسخ مثبت به سوال طرح شده می‌تواند به پاسخ مثبت به پرسش ابتدایی طرح شود و ساخت 1 میلیون مسکن در سال را اجرایی تلقی کند.

از نظر زمان‌بندی ساخت واحدهای مسکونی در شرایطی که زمین و نهاده‌های ساختمانی مهیا باشد، آخرین عنصر محدود کننده فنی نیروی انسانی لازم برای ساخت 1 میلیون واحد مسکونی است.

بر این اساس اگر نگاهی به وضعیت اشتغال ایجاد شده در طول 8 سال گذشته و تعداد قابل توجه بیکاری در حوزه ساختمان بزنیم، متوجه این مسئله خواهیم شد که نیروی انسانی به هیچ عنوان عامل محدود کننده ساخت یک میلیون مسکن تلقی نشده و اساسا رونق در این حوزه زمینه کاهش قابل توجه نرخ بیکاری را مهیا خواهد کرد.

بر اساس آمار داده ستانده، ساخت هر 100 متر مربع مسکن در سال زمنیه اشتغال 1 نفر به صورت مستقیم و 1.5 نفر به صورت غیر مستقیم را فراهم می‌کند.

بر مبنای همین آمار و محاسبات و در شرایطی که میانگین متراژ واحدهای مسکونی کشور را 100 متر مربع در نظر بگیریم، می‌توان اذعان کرد، رکود صنعت ساختمان در طول 7 سال گذشته زمینه بیکاری سالانه 1.2 میلیون نفر را فراهم کرده است.

از سوی دیگر با اتکا به آمار بیان شده می‌توان انتظار داشت، ساخت 1 میلیون واحد مسکونی با متراژ متوسط 75 متر مربع زمینه اشتغال 1 میلیون و 875 هزار نفر در هرسال را مهیا می‌سازد.

علاوه بر این، به استناد آمار مندرج در مرکز آمار کشور، 2 میلیون و 505 هزار نفر معادل 9.8 درصد از جمعیت فعال بالای 15 سال کشور، در زمره بیکاران رده‌بندی می‌شوند، مطابق آمار مذکور در صورت اجرایی شدن ساخت حداقل 1 میلیون واحد مسکونی در قالب طرح جهش تولید و تامین مسکن آمار افراد بیکار از 2 میلیون و 505 هزار نفر به 630 هزار نفر رسیده و نرخ بیکاری نیز از 9.8 درصد به 2.5 درصد کاهش پیدا خواهد کرد.

تجربه ساخت نزدیک به 1 میلیون مسکن در کشور وجود دارد

با علم به این مسئله که تمامی نهاده‌های تولید مسکن از جمله، مصالح ساختمانی، زمین و نیرو کار بای ساخت یک میلیون مسکن مهیا است، می‌توان ادعا کرد که این هدف در طول یکسال تحقق پذیر است.

نکته قابل توجه در این حوزه آن است که تجربه ساخت نزدیک به 1 میلیون مسکن در سال با توجه به آمار پروانه‌های صادره از شهرداری‌های کشور وجود دارد.

بر این اساس، در سال 1389 ساخت 824 هزار واحد مسکونی در 12 ماه پیگیری شده است اما روی کار آمده دولت تدبیر و امید در سال‌های بعد سبب شد تا این مسئله با رکود سنگین مواجه شده و هم اکنون شاهد ساخت ساز کمتر از 350 هزار واحد مسکونی در سال باشیم.

بر همین اساس در شرایطی که اراده دولت به عنوان نهاد تنظیم‌گر بر حل مهمترین مسئله معیشتی مردم یعنی ساماندهی بازار مسکن استوار باشد، هیچ مانع فنی در مقابل تحقق این هدف وجود نداشته و عرضه 1 میلیون واحد مسکونی در هر سال و مجموع 4 میلیون مسکن تا پایان عمر دولت سیزدهم امکان پذیر خواهد بود.

آیا ظرفیت ساخت سالانه 1 میلیون مسکن در ایران وجود دارد؟